.png)
Travma Sonrası Stres Bozukluğu Nedir?
ÇocuÄŸun travmaya doÄŸrudan maruz kalması, tanık olması veya bir yakının travmaya maruz kaldığını öÄŸrenmesi Travma Sonrası Stres BozukluÄŸu'na sebebiyet verebilir. Maruz kalınan durumlar ölüm, ölüm tehdidi, yaralanma veya yaralanma ile tehdit edilme, çocuÄŸun ebeveynlerinden beklenmedik bir ÅŸekilde ayrılması (hapis gibi), tehdit, çatışma, savaÅŸ gibi durumlardan ötürü ülke dışına kaçmak zorunda kalma ÅŸeklinde sıralanabilir. Travma sonrası devam eden negatif psikolojik etkiler gözlemlenmesi hâli Travma Sonrası Stres BozukluÄŸu (TSSB) olarak adlandırılır.
Travma Sonrası Stres Bozukluğunun 4 Temel Kriteri
01/
Anıların Saldırısı
Ä°stenmeyen üzücü anılarla ilgili kabuslar görme, yaÅŸanan üzücü anılara geri gitme, travmatik hatırlatmalara maruz kaldıktan sonra duygusal sıkıntı yaÅŸama fizyolojik tepkiler verme. Sırlananlardan en az birinin görülüyor olması gereklidir.
02/
Kaçınma
Travmadan sonra travma ile ilgili uyaranlardan yani travma ile ilgili düÅŸünceler, duygular veya harici hatırlatmalardan (hatırlatan ortamlar, hatırlatan insanlar vs.) kaçınma.
03/
BiliÅŸte ve Ruh Halinde Olumsuz DeÄŸiÅŸiklikler
Bu sıralanan durumlardan ikisinin gözlemlenmesi gerekmektedir. Travmadan sonra baÅŸlayan veya kötüleÅŸen olumsuz duygu veya düÅŸünceler aÅŸağıdaki ÅŸekildedir:
-
Travmanın temel özelliklerini hatırlayamama
-
Kendisi veya dünya hakkında aşırı olumsuz düÅŸünceler ve varsayımlar ileri sürme
-
Travmaya neden olduÄŸu için kendi veya baÅŸkaları abartılı suçlama
-
Faaliyetlere olan ilginin azalması
-
Ä°zole hissetme
-
Olumsuz etki altında kalma
-
Olumlu etki yaÅŸamakta zorluk
04/
Uyarılma ve Tepki Vermedeki Değişiklikler
Travmadan sonra baÅŸlayan veya kötüleÅŸen travma ile ilgili uyarılma ve reaktivite ÅŸu ÅŸekillerde gözlemlenebilir:
-
Sinirlilik veya saldırganlık
-
Riskli veya yıkıcı davranış
-
Aşırı ihtiyatlı, tetikte olma hali
-
Artmış irkilme reaksiyonu
-
Konsantrasyon zorluÄŸu
-
Uyku güçlüÄŸü
​
​
​
Not: Çocukta TSSB olduÄŸuna kanaat getirmek için belirtilerin 1 aydan fazla sürdüÄŸü gözlenmelidir. Belirtilerin ilaç kullanımı veya diÄŸer hastalıklardan kaynaklı olmadığına dikkat edilmelidir.
Ergenlik Çağında TSSB
Kendini yeni keÅŸfetmeye baÅŸlamış, varoluÅŸsal sorgulamalar içerisinde olan ve bedenindeki fiziksel ve zihnindeki biliÅŸsel deÄŸiÅŸimleri algılamaya ve adapte olmaya çalışan ergenlik dönemindeki bireyler için özellikle travmatik bir tehdit ya da açık bir saldırı belirgin bir kaygı oluÅŸturabilir ve özgüven sorunlarını tetikleyebilir.
Bazı ergen bireylerde erken olgunlaÅŸma ve bağımsızlaÅŸma gözlemlenebilirken bazılarında ise bağımlılık ve yaşından küçük davranışlar sergileme gözlemlenebilir.
Genellikle çocukların olaylara karşı tutumu ebeveynlerinin tepkilerine benzer. Bu durum genetik özelliklerinin benzer olmasından kaynaklanabilir. Travmanın niteliÄŸi, ÅŸiddeti, çocuÄŸun mizacı, çocuÄŸun yaşı, çevrenin ve ebeveynlerin olaya karşı yaklaşımı, toplumun temel yargıları, yaÅŸam alanı, geliÅŸmiÅŸlik düzeyi, travmanın çocuÄŸun hayatında etki ettiÄŸi deÄŸiÅŸiklikler, travmanın tekrarlanma olasılığı gibi faktörler TSSB oluÅŸmasında etkilidir.
Travma Sonrası Stres BozukluÄŸu'nun travmanın doÄŸurduÄŸu en temel duygular olan korku ve çaresizlik ile baÅŸa çıkmak için savunma mekanizması olarak ortaya çıktığını söyleyebiliriz. En sık baÅŸvurulan savunma çeÅŸitleri inkar etme, yansıtma ve saldırganlaÅŸma olarak sıralanabilir.
​
​
NELERE DÄ°KKAT EDÄ°LMELÄ°
-
Travma sonrası stres bozukluÄŸunun tedavisinde öncelikle dikkat edilmesi gereken, travmaya sebep olan veya travmayı hatırlatan etkenlerin durdurulmasıdır.
-
Bununla birlikte en önemli bir diÄŸer faktör, ebeveynlerin ve çevrenin travmaya karşı tutumu ve verdiÄŸi tepkilerdir.
-
Travmaya karşı tutum, olumsuz çıkarımlar, yorumlar ve söylemler travmadan daha çok hasar verici olabilmektedir.
-
ÇocuÄŸun kendisinde duyguduÄŸu suçluluk veya güvensizlik hislerini ortadan kaldırılmak için özen gösterilmelidir.
-
DiÄŸer psikolojik sıkıntılarda da üzerinde durulduÄŸu gibi TSSB için de gerçekçi ve inandırıcı olmayan güvenceler vermek yerine çocuÄŸun duygu ve hislerinin gerektiÄŸi ölçüde çocukla konuÅŸulabilmesi ve yapıcı düÅŸüncelerin temin edilmeye çalışılması üzerinde durulmalıdır.
-
Bu durum profesyonel bir destek gerektirebilir. Özellikle ebeveynin kendisi de bu tarz bir psikolojik etki altında ise gerekli güven ortamını temin edemeyebilir.
Ancak çocuÄŸun durumu, mizacı, kiÅŸisel özellikleri, içinde bulunduÄŸu durum, travma ÅŸiddeti, aile ve çevre faktörü göz önünde bulundurularak bir çözüm önerisi geliÅŸtirilebilir. Tedavi gerek ilaç ile gerek davranış tedavileri ve/veya uzun süreli psikoterapiler ile saÄŸlanabilmektedir. Psikolojik tedaviler arasında biliÅŸsel-davranışçı tedavinin etkili bir yöntem olduÄŸu gözlemlenmiÅŸ, bu tedavi ile çocuÄŸun belirtilerinin devamına sebep olan olumsuz duygu ve düÅŸüncelerin saÄŸlıklı duygu ve düÅŸüncelerle deÄŸiÅŸtirilmesi amaçlanmıştır. YaÅŸanan bu rahatsızlıkların tedavi edilebilirliÄŸi unutulmamalı, gerektiÄŸinde tedavi için yardım istenmelidir.
Kaynakça: Centers for Disase Control and Prevention